Dhammapada ๒๓. หมวดช้าง – The Elephant/Nāga – Der Elefant
Kapitel 23.
๓๒๐. อหํ นาโคว สงฺคาเม จาปาโต ปติตํ สรํ อติวากฺยํ ติติกฺขสฺสํ ทุสฺสีโล หิ พหุชฺชโน ฯ ๓๒๐ ฯ
เราจักอดทนต่อคำเสียดสีของคนอื่น เหมือนพญาคชสารในสนามรบ ทนลูกศรที่ปล่อยออกไปจากคันธนู เพราะว่าคนโดยมากทุศีล
As an elephant in the battle field Withstands the arrows shot from a bow. Even so will I endure abuse, For people’s conduct is mostly low.
๓๒๑. ทนฺตํ นยนฺติ สมิตึ ทนฺตํ ราชาภิรูหติ ทนฺโต เสฏฺโฐ มนุสฺเสสุ โยติวากฺยํ ติติกฺขติ ฯ ๓๒๑ ฯ
ช้างที่ฝึกแล้ว เขานำไปสู่ที่ชุมชน ช้างที่ฝึกแล้ว พระราชาชึ้นทรง ในหมู่มนุษย์ ผู้ที่ฝึกฝนตนได้ รู้จักอดทนต่อคำล่วงเกิน เป็นผู้ประเสริฐ
The tamed elephant is led to crowds. The tamed do the kings mount. The well-tamed is best among men, Who endures abuse.
๓๒๒. วรมสฺสตรา ทนฺตา อาชานียา จ สินฺธวา กุญฺชรา จ มหานาคา อตฺตทนฺโต ตโต วรํ ฯ ๓๒๒ ฯ
ม้าอัศดร ม้าอาชาไนยจากลุ่มสินธู และพญากุญชร ที่ผ่านการฝึกปรือ นับเป็นสัตว์ที่ประเสริฐ แต่บุคคลผู้ฝึกตนแล้วประเสริฐกว่านั้น
Excellent are well-trained mules. So are thoroughbred ones from Sindhu And likewise noble fighting elephants. More excellent is the self-trained man.
๓๒๓. น หิ เอเตหิ ยาเนหิ คจฺเฉยฺย อคตํ ทิสํ ยถาตฺตนา สุทนฺเตน ทนฺโต ทนฺเตน คจฺฉติ ฯ ๓๒๓ ฯ
แน่นอนทีเดียว คนที่ฝึกตนได้ ย่อมอาศัยร่างที่ฝึกฝนดีแล้วนั้น เป็นพาหนะนำไปสู่ที่ๆ ไม่เคยไป (นิพพาน) ซึ่งยานภายนอกเหล่านั้นพาไปไม่ได้เลย
Surely never by those vehicles Would one go to the untrodden land As does one who is controlled Through his subdued and well-trained self.
๓๒๔. ธนปาลโก นาม กุญฺชโร กฏุกปฺปเภทโน ทุนฺนิวารโย พทฺโธ กพฬํ น ภุญฺชติ สุมรติ นาควนสฺส กุญฺชโร ฯ ๓๒๔ ฯ
ช้างตกมันชื่อ ธนปาลกะ ยากที่ใครๆ จะห้ามได้ ถูกล่ามไว้ ไม่ยอมกินอาหาร พญากุญชร รำลึกถึงแต่ป่าช้าง
The great elephant called Dhanapalaka In time of rut is uncontrollable; Tied fast he refuses his food Since he calls to mind the elephant wood.
๓๒๕. มิทฺธี ยทา โหติ มหคุฆโส จ นิทฺทายิตา สมฺปริวตฺตสายี มหาวราโหว นิวาปปุฏฺโฐ ปุนปฺปุนํ คพฺภมุเปติ มนฺโท ฯ ๓๒๕* ฯ
คนกินจุ สะลึมสะลือ ชอบนอน กลิ้งเกลือกไปมาบนที่นอน เหมือนสุกรที่เขาขุนด้วยเศษอาหาร คนโง่ทึ่มเช่นนั้นย่อมเกิดไม่รู้จบสิ้น
A sluggard, or glutton, too, Rolling himself about in gross sleep Like a bigh hog nursed on pig-wash- That foolish one endlessly comes to birth.
* คาถานี้เป็นการเล่นคำเช่นเดียวกับคาถาที่ ๒๘๓ คำว่า คพฺภ อาจแปลว่า ห้องนอนก็ได้ หมายความว่า คนโง่เห็นแก่กิน กินแล้วก็เข้าห้องนอน หรือหมายลึกไปกว่านั้น คนเช่นนี้ย่อมห่างไกลจากการตรัสรู้ จักเวียนว่ายอยู่ในสังสารวัฏ ไม่รู้จบสิ้นคือตายแล้วถือปฏิสนธิใน คพฺภ (ครรภ์) ใหม่อยู่ร่ำไป
๓๒๖. อิทํ ปุเร จิตฺตมจาริ จาริกํ เยนิจฺฉกํ ยตฺถกามํ ยถาสุขํ ตทชฺชหํ นิคฺคหิสฺสามิ โยนิโส หตฺถึ ปภินฺนํ วิย องฺกุสคฺคโห ฯ ๓๒๖ ฯ
เมื่อก่อนใจข้าได้ท่องเที่ยวไปในอารมณ์ ตามปรารถนา ตามความใคร่ ตามสบาย แต่บัดนี้ข้าจักบังคับมันด้วยโยนิโสมนสิการ เหมือนควาญช้างถือขอบังคับช้างที่ตกมัน
Formerly this mind went wandering Where it liked, as it wished, as it listed. I will now control it with attentiveness As the driver with his hook a wild elephant.
๓๒๗. อปฺปมาทรตา โหถ สจิตฺตมนุรกฺขถ ทุคฺคา อุทฺธรถตฺตานํ ปงฺเก สนฺโนว กุญฺชโร ฯ ๓๒๗ ฯ
พวกเธอจงยินดีในความไม่ประมาท จงระมัดระวังจิตของตน จงถอนตนออกจากหล่มกิเลส เหมือนพญาช้างติดหล่ม พยายามช่วยตัวเอง
Take delight in heedfulness And guard well your own minds; Draw yourselves out of evil ways Like an elephant sunk in the mire.
๓๒๘. สเจ ลเภถ นิปกํ สหายํ สทฺธึจรํ สาธุวิหาริ ธีรํ อภิภุยฺย สพฺพานิ ปริสฺสยานิ จเรยฺย เตนตฺตมโน สตีมา ฯ ๓๒๘ ฯ
ถ้าได้สหายผู้เข้ากับตนได้ มีความประพฤติดี ฉลาดและเฉลียว พึงไปไหนๆ กับสหายเช่นนั้นอย่างมีความสุข และพึงมีสติฝ่าฟันอันตรายทั้งหลาย
If for the faring-on you can find A friend, well-behaved, prudent and wise, Walk with him joyfully and mindfully, Overcoming dangers (open and concealed).
๓๒๙. โน เจ ลเภถ นิปกํ สหายํ สทฺธึจรํ สาธุวิหาริ ธีรํ ราชาว รฏฺฐํ วิชิตํ ปหาย เอโก จเร มาตงฺครญฺเญว นาโค ฯ ๓๒๙ ฯ
ถ้าไม่พบสหายที่เข้ากับตนได้ มีความประพฤติดี ฉลาดและเฉลียว ก็ควรสัญจรไปคนเดียว เหมือนพระราชาสละราชสมบัติเที่ยวไปองค์เดียว หรือไม่ก็เหมือนพญาช้าง ละโขลงเที่ยวไปตัวเดียวในป่า
If for the faring-on you cannot find A friend, well-behaved, prudent and wise, Fare alone as a king renoucing his country And as an elephant alone in the wilds.
๓๓๐. เอกสฺส จริตํ เสยฺโย นตฺถิ พาเล สหายตา เอโก จเร น จ ปาปานิ กยิรา อปฺโปสฺสุโก มาตงฺครญฺเญว นาโค ฯ ๓๓๐ ฯ
เที่ยวไปคนเดียวประเสริฐกว่า ความเป็นสหายในคนพาล ไม่มี พึงเที่ยวไปคนเดียว และไม่พึงทำบาป ไม่ดิ้นรนขวนขวายมาก เหมือนพญาช้างเที่ยวไปตัวเดียวในป่า
Better is it to fare alone; There is no friendship with a fool. Fare alone and commit no sin, Being carefree as an elephant in the wilds.
๓๓๑. อตฺถมฺหิ ชาตมฺหิ สุขา สหายา ตุฏฺฐี สุขา ยา อิตรีตเรน ปุญฺญํ สุขํ ชีวิตสงฺขยมฺหิ สพฺพสฺส ทุกฺขสฺส สุขํ ปหานํ ฯ ๓๓๑ ฯ
มีเพื่อนตาย ก็มีความสุข ยินดีเท่าที่หามาได้ ก็มีความสุข ทำบุญไว้ถึงคราวจะตาย ก็มีความสุข ละทุกข์ได้ทั้งหมด ก็มีความสุข
Happy is it to have a friend in need Happy is contentment with whatever betides. Happy is merit at the end of life. Happy is it to leave all sorrow behind.
๓๓๒. สุขา มตฺเตยฺยตา โลเก อโถ เปตฺเตยฺยตา สุขา สุขา สามญฺญตา โลเก อโถ พฺรหฺมญฺญตา สุขา ฯ ๓๓๒ ฯ
ปฏิบัติชอบต่อมารดา ก็เป็นสุข ปฏิบัติชอบต่อบิดา ก็เป็นสุข ปฏิบัติชอบต่อสมณะ ก็เป็นสุข ปฏิบัติชอบต่อพระผู้ประเสริฐ ก็เป็นสุข
Happy is it to honour mother. Happy is it to honour father. Happy is it to honour ascetics. Happy is it to honour the Noble Ones.
๓๓๓. สุขํ ยาว ชรา สีลํ สุขา สทฺธา ปติฏฺฐิตา สุโข ปญฺญาปฏิลาโภ ปาปานํ อกรณํ สุขํ ฯ ๓๓๓ ฯ
ศีลให้เกิดสุขตราบเท่าชรา ศรัทธาที่ตั้งมั่นแล้ว ให้เกิดสุข ปัญญาได้มาแล้ว ให้เกิดสุข การไม่ทำบาปทั้งหลาย ให้เกิดสุข
Happy is virtue until old age. Happy is faith that firmly stands. Happy is it to gain insight. Happy is it to commit no sin.
{gotop}